విద్యా వ్యవస్థలోకి ‘ఈ-రూపి..’
“యుఎస్‌లో విద్యా వోచర్లు లేదా పాఠశాల వోచర్ల వ్యవస్థ ఉంది.దీని లక్ష్యం విద్య రంగంలో దేశ నిధులు డెలివరీ కావటానికి ఈ వ్యవస్థను యుఎస్‌ రూపొందించింది. ఎంపికైన విద్యార్థులకు ప్రభుత్వ నిధుల సర్టిఫికేట్‌ ఇచ్చి దీన్ని అమలు చేసారు. విద్యార్థుల తల్లిదండ్రులకు వారి పిల్లలకు విద్యను అందించే నిర్దిష్ట ప్రయోజనం కోసం నేరుగా ఇచ్చే సబ్సిడీలుగా విద్యా వోచర్లు యుఎస్‌ వాడింది. యుఎస్‌తో పాటు, కొలంబియా, చిలీ, స్వీడన్‌, హాంకాంగ్‌ మొదలైన అనేక ఇతర దేశాలలో స్కూల్‌ వోచర్‌ సిస్టమ్‌ ఉపయోగించారు. దీన్ని మనదేశంలోకి తీసుకురావటానికి మోడీ సర్కార్‌ ప్రయత్నం చేస్తున్నది. ఫలితంగా ఈ-రూపి వ్యవస్థ మన దేశంలోకి తీసుకురానుంది.”
యుఎస్‌లో విద్యా వోచర్లు లేదా పాఠశాల వోచర్ల వ్యవస్థ ఉంది.దీని లక్ష్యం విద్య రంగంలో దేశ నిధులు డెలివరీ కావటానికి ఈ వ్యవస్థను యుఎస్‌ రూపొందించింది. ఎంపికైన విద్యార్థులకు ప్రభుత్వ నిధుల సర్టిఫికేట్‌ ఇచ్చి దీన్ని అమలు చేసారు. విద్యార్థుల తల్లిదండ్రులకు వారి పిల్లలకు విద్యను అందించే నిర్దిష్ట ప్రయోజనం కోసం నేరుగా ఇచ్చే సబ్సిడీలుగా విద్యా వోచర్లు యుఎస్‌ వాడింది. యుఎస్‌తో పాటు, కొలంబియా, చిలీ, స్వీడన్‌, హాంకాంగ్‌ మొదలైన అనేక ఇతర దేశాలలో స్కూల్‌ వోచర్‌ సిస్టమ్‌ ఉపయోగించారు. దీన్ని మనదేశంలోకి తీసుకురావటానికి మోడీ సర్కార్‌ ప్రయత్నం చేస్తున్నది. ఫలితంగా ఈ-రూపి వ్యవస్థ మన దేశంలోకి తీసుకురానుంది.
ఈ-రూపి అంటే ఏమిటి..? ఇది ఎలా పని చేస్తుంది?
ఈ-రూపి అనేది నగదు రహిత కాంటాక్ట్‌లెస్‌ డిజిటల్‌ చెల్లింపుల మాధ్యమం. ఇది SMS స్ట్రింగ్‌ లేదా QR కోడ్‌ రూపంలో లబ్ధిదారుల మొబైల్‌ ఫోన్‌లకు డెలివర్‌ చేయబడుతుంది. దేశం డిజిటల్‌ కరెన్సీని కలిగి ఉండటానికి తోలి అడుగు వేస్తూ ప్రధాన మంత్రి నరేంద్ర మోదీ సోమవారం ఎలక్ట్రానిక్‌ వోచర్‌ ఆధారిత డిజిటల్‌ చెల్లింపు వ్యవస్థ ‘‘ఈ-రూపి’’ని ప్రారంభించారు. ఈ ప్లాట్ఫారంను నేషనల్‌ పేమెంట్స్ కార్పొరేషన్‌ ఆఫ్‌ ఇం‌డియా (NPCI), ఫైనాన్షియల్‌ సర్వీసెస్‌ డిపార్ట్‌మెంట్‌, హెల్త్ అం‌డ్‌ ఫ్యామిలీ వెల్ఫేర్‌ మరియు నేషనల్‌ హెల్త్ అథారిటీ అభివృద్ధి చేసాయి. ఇది ఒక నిర్దిష్ట వ్యక్తికి..నిర్దిష్ట చెల్లింపులు చేసే వ్యవస్థగా పనిచేయనుంది.
ఈ-రూపి ఎలా పని చేస్తుంది?
ఈ-రూపి అనేది నగదు రహిత కాంటాక్ట్‌లెస్‌ డిజిటల్‌ చెల్లింపుల మాధ్యమం, ఇది SMS స్ట్రింగ్‌ లేదా QR కోడ్‌ రూపంలో లబ్ధిదారుల మొబైల్‌ ఫోన్‌లకు డెలివర్‌ చేయబడుతుంది. ఇది కచ్చితమైన ప్రీపెయిడ్‌ గిఫ్ట్-వోచర్‌ లాగా ఉంటుంది. ఇది క్రెడిట్‌ లేదా డెబిట్‌ కార్డ్, మొబైల్‌ యాప్‌ లేదా ఇంటర్నెట్‌ బ్యాంకింగ్‌ లేకుండా నిర్దిష్ట అంగీకార కేంద్రాలలో రీడీమ్‌ చేయబడుతుంది. ఇ-రూపి ఒక డిజిటల్‌ పద్ధతిలో లబ్ధిదారులు మరియు సేవా ప్రదాతలతో సేవల స్పాన్సర్‌లను ఎలాంటి భౌతిక ఇంటర్‌ఫేస్‌ లేకుండా కనెక్ట్ చేయబడుతుంది. ఈ వ్యవస్థను NPCI దాని UPI ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించింది.ఈ వ్యవస్థ కోసం ముందుకు వచ్చిన భాగస్వామ్య బ్యాంక్‌లు జారీ చేసే సంస్థలుగా పనిచేస్తాయి. ఈ వ్యవస్థను వాడుకోవాలి అనుకునే ఏ కార్పొరేట్‌ అయినా లేదా ప్రభుత్వ ఏజెన్సీ, ప్రైవేట్‌ మరియు ప్రభుత్వ రంగ రుణదాతలు అయినా నిర్దిష్ట వ్యక్తుల వివరాలు మరియు చెల్లింపులు చేయాల్సిన మొత్తం వివరాలతో భాగస్వామి బ్యాంకులను సంప్రదించాలి. లబ్ధిదారుల మొబైల్‌ నంబర్‌ని ఉపయోగించి గుర్తిస్తారు. బ్యాంక్‌ చెప్పిన ఆయా వ్యక్తి పేరు మీద సర్వీస్‌ ప్రొవైడర్‌కు కేటాయించిన వోచర్‌ ఆయా వ్యక్తికి మాత్రమే డెలివర్‌ చేయటం జరుగుతుంది.
ఈ-రూపి ఉపయోగలు ఏమిటి?
ప్రభుత్వం ప్రకారం,ఈ-రూపి సంక్షేమ సేవల లీక్‌ ప్రూఫ్‌ డెలివరీని నిర్ధారిస్తుంది. మాతా శిశు సంక్షేమ పథకాలు, టీబీ నిర్మూలన కార్యక్రమాలు, ఆయుష్మాన్‌ భారత్‌ ప్రధాన మంత్రి జన్‌ ఆరోగ్య యోజన, ఎరువుల రాయితీలు వంటి పథకాల అమలు, మందులు మరియు పోషకాహార మద్దతు అందించే పథకాల అమలుకు అందించడానికి కూడా ఈ-రూపిని ఉపయోగించవచ్చు. ప్రైవేట్‌ రంగం కూడా తమ ఉద్యోగుల సంక్షేమం మరియు కార్పొరేట్‌ సామాజిక బాధ్యత కార్యక్రమాలలో భాగంగా ఈ డిజిటల్‌ వోచర్‌లను వాడుకోవచ్చు.
ఈ-రూపి ప్రాముఖ్యత ఏమిటి? ఇది డిజిటల్‌ కరెన్సీ కంటే ఎలా భిన్నం?
ప్రభుత్వం ఇప్పటికే సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీని అభివృద్ధి చేయడానికి ప్రయత్నాలు ముమ్మరం చేసింది. ఈ-రూపిని ప్రారంభించడం వలన భవిష్యత్తులో డిజిటల్‌ కరెన్సీ విజయానికి అవసరమైన డిజిటల్‌ చెల్లింపుల మౌలిక సదుపాయాలలో నెలకొన్న అంతరాలను తెలుసు కోవచ్చు. వాస్తవానికి, ఈ-రూపిఐకి ఇప్పటికే ఉన్న భారతీయ రూపాయి మద్దతు ఉంది. ఎందుకంటే దీని ప్రయోజనం యొక్క అంతర్లీన ఆస్తి మరియు విశిష్టత వర్చువల్‌ కరెన్సీకి భిన్నంగా ఉంటుంది. ఇది వోచర్‌ ఆధారిత చెల్లింపు వ్యవస్థను పాపులర్‌ చేస్తుంది. అలాగే, భవిష్యత్తులో ఈ-రూపి సర్వవ్యాప్తి అనేది తుది వినియోగ వ్యవహారంపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీ (CBDC) కోసం ఏమి ప్రణాళికలు వేస్తున్నారు?
రిజర్వ్ బ్యాంక్‌ ఆఫ్‌ ఇం‌డియా ఇటీవల సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీ వినియోగాన్ని పెంచటం కోసం దశల వారీగా అమలు చేసే వ్యూహాన్ని అనుసరిస్తుంది అని తెలిపింది. సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ జారీ చేసిన డిజిటల్‌ కరెన్సీలు సాధారణంగా దేశంలోని రూపాయి వంటి ప్రస్తుత ఫియట్‌ కరెన్సీకి డిజిటల్‌ రూపాన్ని ఇస్తాయి. జూలై 23 న ఒక వెబ్‌నార్‌లో ఆర్‌బిఐ డిప్యూటీ గవర్నర్‌ టి రబీ శంకర్‌ మాట్లాడుతూ, సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీలు ‘‘చెల్లింపు వ్యవస్థలలో సృష్టించే ప్రయోజనాల కోసం మాత్రమే కాకుండా, అస్థిరమైన ప్రైవేట్‌ విసిల వాతావరణంలో సాధారణ ప్రజలను రక్షించడానికి కూడా అవసరం కావచ్చు. గతంలో, ఆర్‌బిఐ గవర్నర్‌ శక్తికాంత దాస్‌ క్రిప్టోకరెన్సీలపై ఆందోళనలు వ్యక్తం చేసారు. ఇప్పుడు మింట్‌ స్ట్రీట్‌లోని సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీలకు అనుకూలంగా భారత్‌ ప్రభుత్వ మూడ్‌ మారినట్లు కనిపిస్తోంది. సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీలు… కరెన్సీ నోట్ల మాదిరిగానే ఉన్నప్పటికీ, సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీ ఉనికిలోకి రావటం వలన చట్టపరమైన ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లో మార్పులు జరుగనున్నాయి. ఎందుకంటే చట్టంలో ప్రస్తుత నిబంధనలు ప్రధానంగా పేపర్‌ రూపంలో కరెన్సీ కోసం వున్నాయి వీటిని సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీ వలన మార్చటం జరుగుతుంది.
భారతదేశం డిజిటల్‌ కరెన్సీ కోసం అర్రులు చాచుతున్నదా?
ఆర్‌బిఐ ప్రకారం, భారతదేశంలో డిజిటల్‌ కరెన్సీలు బాగా అభివృద్ధి చెందటానికి నాలుగు కారణాలు ఉన్నాయి: ఒకటి, దేశంలో డిజిటల్‌ చెల్లింపుల వ్యాప్తి పెరుగుతోంది. ఇది నగదు వినియోగంలో నిరంతర వడ్డీతో పాటు, ముఖ్యంగా చిన్న విలువ లావాదేవీల విషయంలో జరుగుతున్నది. రెండు, భారతదేశంలో అధిక కరెన్సీ వలన GDP నిష్పత్తి,RBI ప్రకారం, సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీల యొక్క మరొక ప్రయోజనాన్ని కలిగి ఉంది. మూడు, బిట్‌ కాయిన్‌ మరియు ఎథిరియూమ్‌ వంటి ప్రైవేట్‌ వర్చువల్‌ కరెన్సీల వ్యాప్తిని సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీలు సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ కోణం నుండి పర్యవేక్షించడానికి ముఖ్యమైనవిగా కానున్నాయి అనేది మరొక కారణం కావచ్చు. క్రిస్టీన్‌ లగార్డే,ECB ప్రెసిడెంట్‌ BIS వార్షిక నివేదికలో పేర్కొన్నట్లుగా ‘‘… మా డబ్బుపై ప్రజల విశ్వాసాన్ని కాపాడాల్సిన బాధ్యత సెంట్రల్‌ బ్యాంకులకు ఉంది. సెంట్రల్‌ బ్యాంకులు విశ్వసనీయ సూత్రాలను గుర్తించడానికి మరియు ఆవిష్కరణలను ప్రోత్సహించడానికి సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీల అన్వేషణకు మార్గనిర్దేశం చేయడానికి మాకు సహకారం అందించటానికి తమ దేశీయ ప్రయత్నాలను పూర్తి చేయాలి. నాలుగు, సెంట్రల్‌ బ్యాంక్‌ డిజిటల్‌ కరెన్సీలు అస్థిరమైన ప్రైవేట్‌ VC ల వాతావరణంలో సాధారణ ప్రజలను కూడా రక్షించటానికి పనికి రావచ్చు.