పీవీగారంటేనే ఒక కౌస్తుభం ! ఎన్ని రత్నాలైతే దానికి సమం?

పాఠశాల విద్యార్థి దశ నుండే ప్రకాశించిన సకలరంగ జ్ఞాన విన్యాసం ఇదంతా కాలేజీ వెలుపలి వివరాలు. ఇక కాలేజీ వ్యవహారాలను చూస్తే, చదువులో ఇక్కడా ఫస్టే! ఇకపోతే, కాలేజీ విద్యార్థి సంఘం నిర్దేశించిన అన్ని కార్యక్రమాల్లో చురుగ్గా పాల్గొనే వాడు. కాలేజీ నిర్వహించిన వక్తృత్వ పోటీలో, ఇంకా ఆటలల్లో టెన్నిస్‌ ‌పోటీలో పాల్గొన్నాడు. కాలేజీ మేగజైనులో రచనలు చేసాడు. మిగతా కాలేజీ విద్యార్థుల్లాగే పీవీలో కూడా ‘సౌందర్యారాధన’ భావం అంతో ఇంతో వుందన్నది కూడా వాస్తవం. ఐతే సహజంగా బిడియస్తుడు కాబట్టి ఇటువంటి మనో దౌర్బల్యం పీవీలో తక్కువే అని చెప్పుకోవాలి. మొత్తానికి పూనా నుండి గ్రాడ్యుయేటుగా హైదరాబాద్‌ ‌చేరుకున్నాడు పీవీ, డిగ్రీతో బాటు ఎంతో ఎత్తుకు ఎదిగిన వ్యక్తిత్వంతో.  అక్కడ  నుండి వంగరకు.

మొదటి సారి భావ సంఘర్షణ
వంగరలో కుటుంబ సభ్యుల కలయికతో మునుపటి స్వైర విహారాల, చర్చోప చర్చల పీవీ, సంగీత సభల్లో ‘వాహ్‌’ ‌శ్రోతగా, క్లాసులో ఫస్ట్ ‌మార్క్ ఆన్సర్‌ ‌షీట్లతో పాటు ఉపాధ్యాయుల ప్రశంసల్ని అందుకున్న విద్యార్థిగా – ఇలాంటి ఎన్నో ఆనందకర పాత్రల్ని పోషించి ఇన్నేండ్లు ఆకాశంలో విహరించిన పీవీ ఒక్కసారిగా కుటుంబ బాధ్యతలు, ఆదాయ వ్యయ చిట్టాలు తెలిసి రావడంతో భూమిపైకి దిగి వచ్చాడు. భావ సంఘర్షణ మొదలయింది. ఏదైనా ఉద్యోగం చేయడమా లేక వంగరలో స్థిరపడి వ్యవసాయం చేసుకోవాలా?… మరో చిన్న కోరిక కూడా మనసులో మెలుగుతోంది. ‘పై చదువులు చదవాలని’ ! వేసవి సెలవుల్లోపల ఈ ‘‘కిం కర్తవ్యం?’’ అనే దానికి సమాధానమివ్వాలి. తరగతి చదువుల ప్రశ్నలకైతే ఠకీమని సమాధానం రాసి మొదటి మార్కులు కొట్టేసే పీవీకి ఈ  బ్రతుకు చదువు ప్రశ్నకు  బాగా ఆలోచించవలసి వచ్చింది. తుదకు ఉద్యోగం ‘జాన్‌ ‌తా నహీ’, వ్యవసాయం ‘మాన్‌ ‌తా నహీ’ అనుకున్నాడు. ‘వకాలత్‌ ‌పఢ్‌ ‌నా హీ మేరీ పసంద్‌ ‌హై’ అని నిర్ణయించుకున్నాడు – అదీ తన ఫేవరిట్‌ ఊరు నాగ్‌పూర్‌లో.

నాగ్‌పూర్‌ ‌పాతదే – కాని పీవీ వ్యాసాంగాలు కొత్తవి
నాగ్‌పూర్‌లో గది అద్దెకు తీసుకొని కాలేజీలో చేరి ‘లా’ చదువు ప్రారంభించాడు పీవీ. కానీ వెనకటి తిరుగుళ్ళ పీవీ కాదు. ఇకపోతే రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం చాయలు మన దేశంలో కూడా వున్నాయి, మరో వైపు బెంగాల్‌లో దారుణ క్షామ స్థితి. ఇక జాతీయ నాయకులంతా జైళ్ళలో వున్నారు.  దేశంలో రాజకీయ స్తబ్ధత, ప్రజలలో నిరుత్సాహం నెలకొని ఉన్నాయి. పరిస్థితులని అర్థం చేసుకున్న పీవీ తన కలానికి పని చెప్పాడు. తనలోని వివిధ భావాలని వ్యక్తపరుస్తూ కొన్ని కవితలు, వ్యాసాలు రాసాడు. వాటిలో బెంగాల్‌ ‌కరువు భూమికతో రాసిన ఒక కథ ఇతివృత్తం అద్భుతమని పీవీ సన్నిహిత మిత్రులు పేర్కొనే వారు. కథ ఇలా సాగుతుంది.. ‘కరువు రక్కసికి కుటుంబ సభ్యులను కోల్పోయి ఏకాకిగా మిగిలిన ఒక యువతి ఆకలి కాగలేక  చివరకు భిక్షమెత్తుకునేందుకు సన్నద్ధమౌతుంది. కాని బిచ్చం కూడా లభ్యం కాని దురవస్థ స్థితిలో తన శరీరాన్ని కూడా అమ్ముకునేందుకు సిద్ధమవుతుంది.’ ఆత్మాభిమానం కల ఆ యువతి తన దిగజారుడు తీరుకు పడే ఆమె మనో వేదనను ‘అద్భుతంగా చిత్రీకరించాడు పీవీ’ అని ఆ మిత్రులు చెబుతారు. అంటే వెనుకటి పీవీకి, ప్రస్తుత చైతన్య పూరిత భావ ప్రకటన చేయగల ఆలోచనా ధోరణులు, రచనా ప్రక్రియలో నేర్పూ గల పీవీకి మధ్య వ్యత్యాసం నాగపూర్‌ ‌పట్టణానికి కూడా అర్థమయివుంటుంది.

ఈసారి నాగ్‌పూర్‌లో పీవీ విద్యార్థి జీవనంలో ఒక క్రొత్త పరిణామం సంభవించింది. అప్పుడే క్రొత్తగా నాగ్‌పూర్‌లో ఆహార రేషనింగ్‌ ‌విధానం  ప్రవేశపెట్టారు. ఉద్యోగానికై ఒక దరఖాస్తు పడేసి చూద్దాం అని పీవీ దరఖాస్తు చేయగా ఆయనకు ఇన్‌స్పెక్టర్‌గా నియామకం వచ్చింది. ఈ వుద్యోగంలో చేరి పీవీ సంపాదిస్తూ ఆ డబ్బుతోనే చదువుకున్నాడని తెలుస్తుంది. ఇది పీవీలో ఎంతో ఆత్మసంతృప్తి కలగ జేసింది అని సన్నిహిత మిత్రుల వ్యాఖ్యానం. అదే సమయంలో పీవీకి శ్రీ దేవులపల్లి రామానుజరావు గారు  సహాధ్యాయి. రామానుజరావుగారు పీవీలో శ్రీ విశ్వనాథ సత్యనారాయణ గారి  నవలల గురించి ఆసక్తి కలిగించినట్లు తెలుస్తుంది. దీనితో పీవీ విశ్వనాథ వారి రచనలు ‘ఏక వీర’, ‘చెలియలి కట్ట’, ‘వేయి పడగలు’ చదవడం జరిగింది.

ఇకపోతే, పీవీలో నాగ్‌పూర్‌లోని ప్రముఖ వ్యక్తులను కలిసి వారితో పరిచయాలను యేర్పరుచుకోవాలన్న కొత్త వ్యాసంగం మొదలయింది. అప్పటికే నాగ్‌పూర్‌లో వున్న ప్రముఖ తెలుగు వారిని కలిసి వారితో స్నేహమేర్పడి కబుర్లు చెప్పుకొనడం జరుగుతుండేది. ఈ కబుర్లలో పీవీకి కొన్ని ఆశ్చర్యకర విషయాలు తెలిశాయి. అక్కడి ఆంధ్ర ప్రముఖులు తెలంగాణా ప్రాంతం గురించి చులకన భావం కలిగి ఉండి తెలంగాణా వారికి తెలుగు సరిగారాదనీ, ఉర్దూ మీడియంలో విద్యా బోధన వుంటుంది కాబట్టి చదువుకున్న వారిలో శాస్త్ర సంబంధిత విషయ పరిజ్ఞానం తక్కువ అనీ ఇంకా ఇతర అభిప్రాయాలను వెలిబుచ్చినప్పడు పీవీ, రామానుజరావు గార్లు వారికి వాస్తవాలు సోదాహరణంగా వివరించేవారట.

ఒక్కొక్క సారి వారితో దీర్ఘ వాదోపవాదాలు చేసేవారట! అట్లాగే చాలా మంది ఉత్తర భారతీయులు ఆంధ్ర ప్రాంతం వారిని ‘మద్రాసీ’లుగా భావించే వారనీ, కర్నాటక సంగీతాన్ని ‘అరవ మేళంగా’ అనుకునే వారనీ, త్యాగరాజ కీర్తనల భాష తమిళంగా భావించేవారనీ వారికి గూడా నిజ వివరాలు చెప్పేవారని తెలిసింది.
మొత్తానికి – పీవీ నాగ్‌పూర్‌ ‌నుండి లా డిగ్రీ, దానితో బాటు వినూత్న అనుభవాల తోడు తీసుకొని ఇక భవిష్యత్‌ ‌జీవన సంగ్రామానికై హైదరాబాదు చేరాడు. లా డిగ్రీ పరీక్షల్లో ఫస్ట్ ‌క్లాస్‌ అని చెప్పనవసరం లేదు కదా!
అనేక భావ సంఘర్షణల మధ్య భవిష్యత్‌ ‌జీవన దిశా నిర్దేశం – రాజకీయాల వైపుగా చదువు ముగించి భవిష్యత్‌ ‌బ్రతుకు బాటలో పయనించడానికి 1945లో న్యాయ శాస్త్ర పట్టాతో పీవీ హైదరాబాదు చేరి ప్రఖ్యాత న్యాయవాది శ్రీ బూర్గుల  రామకృష్ణారావు గారి దగ్గర  జూనియర్‌గా చేరాడు. బూర్గుల గారి నాయకత్వ లక్షణం, నానా ముఖ ప్రతిభ, వ్యవహార దక్షత పీవీకి బాగా నచ్చాయి. చదువులో లాగానే వకాలత్‌ ‌వ్యవహారంలోనూ పీవీ అందరి మన్నన పాత్రుడయ్యాడు. హైకోర్టులో పీవీ వాదనా పటిమ సీనియర్‌ ‌లాయర్ల మెప్పును పొందింది.  వాదనలో తాను చెప్పే పాయింట్స్ ‌వివరంగా, విషయ పరిజ్ఞానంతో కూడి వుండేవని, కేసు నెగ్గించుకోవడంలో పీవీ చూపే వాదనా చాతుర్యం, అందులో చూపించే ఆధార వివరాలు పేరుమోసిన లాయర్లనే చకితులను చేసేవట.
ఇక పీవీ హైదరాబాదు చేరేసరికి అక్కడ రాజకీయ సాంఘిక పరిస్థితు లెట్లున్నాయో క్లుప్తంగా తెలుసు కుందాం. రెండో ప్రపంచ యుద్ధం తీవ్రంగా సాగుతున్నది. యుద్ధ ఒడిదుడుకుడుల వలన విపరీతంగా పెరిగిన ధరలు, ఆహార రేషనింగ్‌, ‌సివిల్‌ ‌సప్లై సరుకుల కొరత మున్నగు నిత్య కష్టాలు హైదరాబాదు  ప్రజలను ఉక్కిరి బిక్కిరి చేస్తున్నాయి.

అప్పటికే కాళోజీ నారాయణ రావుగారు హైదరాబాద్‌లో న్యాయవాదిగా ప్రాక్టీస్‌ ‌చేస్తున్నారు. కోర్టుకు వేసవి సెలవులిచ్చినప్పుడు పీవీ, కాళోజీ లిద్దరూ మహా బలేశ్వర యాత్రకు బయలు దేరారు. ఈ యాత్రా విశేషమేమంటే మహాబలేశ్వర ప్రకృతి సౌందర్యాన్ని రికార్డ్ ‌చేసి మిత్రులకు చూపించాలని ఒక కెమెరా కొని ఫోటోగ్రఫీ అనే నూతన సరదా ప్రారంభించాడు పీవీ. ఫోటోగ్రఫీకి చెందిన వివిధ టెక్నికులు నేర్చుకొనుటయే కాక సన్నిహిత మిత్రులకు అవి సోదాహరణంగా వివరించేవాడు. ఈ యాత్ర నుండి తిరిగివచ్చేప్పుడు బొంబాయిలో ఆగి బాంబే స్టాక్‌ ‌మార్కెట్‌ను సందర్శించాడు. అక్కడ షేర్‌ ‌మార్కెట్‌ ‌విధానం గురించి తెలుసుకున్న పీవీకి కొద్ది మంది పారిశ్రామిక, బ్యాంకర్‌ ‌కుబేరుల గుప్పిట్లో జాతీయ ఆర్థిక స్థితి గతులు నిగూఢంగా ఒదిగి యున్న జటిల సమస్య పీవీ సవిమర్శక దృష్టిని ఆకర్షించి వినూత్న సమాలోచనలకు ప్రేరణ ఇచ్చింది. యాత్ర నుంచి హైదరాబాదుకు తిరిగి రాగానే వకీళ్ళిద్దరూ తమ కోర్టు వ్యవహారాలల్లో మళ్ళీ బిజీ బిజీ. ఇక హైదరాబాదు రాష్ట్ర రాజకీయాల్లో, నిజాం ప్రభుత్వంపై జరుగుతున్న ప్రజా ఉద్యమాల్లో తీవ్ర మార్పులొచ్చాయి. ఒక వైపు మైసూర్‌ ‌స్టేట్‌ ‌పరిపాలనలో అనుభవమున్న ‘మీర్జా ఇస్మాయిల్‌’‌ను హైదరాబాద్‌ ‌రాష్ట్రానికి తెచ్చి ముఖ్యమంత్రిగా నియమించాడు నిజాం. ఈయన ప్రోద్భలంతో హిందూ ప్రజలను ఆకట్టుకొనడానికి ‘‘హిందూ-ముస్లిం రెండు కండ్ల సమాన ప్రాతినిధ్యం’’ అనే కొన్ని నూతన  సంస్కరణలు ప్రతిపాదించాడు.

కానీ ఆచరణలో ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు, ఇతర వృత్తి నియామకాల్లోనూ ముస్లిములనేమో రాజ బంధువులుగా, హిందువులనేమో ప్రజా సేవకులుగా పరిగణించడం జరుగుతూ అనేక అపోహలకు కలతలకు దారితీసేది.
నిజాం వ్యతిరేక రాజకీయ ఉద్యమం కూడా కొత్త మలుపులు తిరిగింది. అప్పటిదాకా నిషేధంలో వున్న స్టేట్‌ ‌కాంగ్రెస్‌ ఉద్యమం నిషేధం ఎత్తేయడంతో మళ్ళీ ప్రారంభమై నిజాం ప్రభుత్వ ప్రతిపాదిత సంస్కరణలను వ్యతిరేకించింది. ఇక నిజాం వ్యతిరేక ఏకైక తెలంగాణా ప్రజా ఉద్యమ సంస్థ ‘ఆంధ్ర మహా సభ’ రెండుగా చీలి పోయింది. కమ్యూనిస్టుల సారథ్యంలో ‘కమ్యూనిస్ట్ ఆం‌ధ్ర మహాసభ’ అనీ, కమ్యూనిస్టేతర నాయకుల సారథ్యంలో ‘జాతీయ ఆంధ్ర మహాసభ’ అనీ విడివిడిగా పని చేయడం మొదలు పెట్టాయి. ఈ రెండూ కూడా నిజాం సూచించిన సంస్కరణలను వ్యతిరేకించాయి.

వీటన్నిటి మూలంగా హిందువులు, ముస్లిముల మధ్య వైమనస్య వాతావరణం పెరగ సాగింది. మరో వంక ఆర్య సమాజ ఉద్యమం బలోపేతమై ముస్లిం ఆధిపత్య ధోరణిపై ఎదురు సవాళ్ళు విసరడం మొదలు పెట్టింది. మరో వైపు ‘మజ్లిస్‌’ ‌వేదిక మతోద్రేకాలను రెచ్చగొట్టసాగింది. దరిమిలా హిందువులకు ముస్లింలపైనా, ముస్లింలకు హిందువుల పైనా అనుమానాలకు, అపోహలకు, ఈర్ష్యాసూయలకు పునాదులేర్పడటం మొదలైంది. పౌర జీవనంలో అనిశ్చిత వాతావరణం అలుముకొనసాగింది. మేధావి వర్గానికి చెందిన ఉపాధ్యాయులు, న్యాయవాదులు, ప్రభుత్వోద్యోగులు ఈ విపరీత పరిణామానికి కలవరపడ సాగారు. ఇక పీవీలో కూడా న్యాయవాద వృత్తిపైన, ఆ వృత్తిపై గల గౌరవం, దాని స్థిరత్వం, భద్రతపైన గల ఆత్మ విశ్వాసం తగ్గుతూ దానిపై శ్రద్ధాసక్తులు   సడలిపోసాగాయి. మానసికాందోళన మొదలైంది. మళ్ళీ ‘కిం కర్తవ్యం?’ ఆలోచనలు. ఈ సారి అది ‘భవిష్యత్‌ ‌జీవన మార్గ నిర్ణయ’ ప్రశ్న! ఈ మానసిక ఆందోళన పరిస్థితుల్లోనే ‘అప్రెంటిస్‌ ‌షిప్‌’ ‌పూర్తై అడ్వకేట్‌గా బోర్డ్ ‌కట్టాడు.  కేసులు, కోర్టు పని బాధ్యతలపై కంటే భారత దేశ, హైదరాబాద్‌ ‌రాష్ట్ర రాజకీయాలపై ఎక్కువ దృష్టి సారించాడు. ముఖ్యంగా రాష్ట్ర రాజకీయ ఉద్యమంలో ‘ఎవరికి వారే’ అన్న చందాన వ్యవహరించడం వల్ల పురోగమన సూచనలు కనబడటం లేదు. మత రాజకీయ ప్రేరణనే ప్రజల మనో భావాలపై ఎక్కువ ప్రభావాన్ని చూపిస్తున్నట్లు గ్రహించ గలిగాడు పీవీ.

1945 -47ల మధ్య పీవీ విస్తృత అధ్యయనాలు చేసాడు. థామస్‌ ‌కార్లయిల్‌, ‌రస్కిన్‌, ‌లెనిన్‌, ‌బేకన్‌ ‌మున్నగు సాంఘిక తత్త్వవేత్తల రచనలను, పలు చారిత్రిక, అర్థ శాస్త్ర గ్రంధాలను చదివాడు. మొపాసా, బాల్‌ ‌జాక్‌, ఉమర్‌ ‌ఖయ్యూం రచనలు కూడా చదివాడు. ఆరోజుల్లో సాంఘిక, రాజకీయ అస్థిమిత వల్ల యువకులు సాహిత్య, సాంస్కృతిక ఉద్యమాల వైపు ఆకర్షితులయ్యారు. గ్రంథాలయ సభలు, కవి సమ్మేళనాలు, రచయితల వేదికలు తరచుగా జరిగేవి. పీవీ, కాళోజీ, సదాశివరావులు అప్పుడప్పుడూ వీటిల్లో పాల్గొనే వారు. ఐతే పీవీకి తెలుసు – యివి కేవలం కాలక్షేప వ్యాపకాలే తప్ప రాజకీయ అస్థిరతకు ప్రత్యామ్నాయ మార్గాలు కావని! మిగతా రేపటి సంచికలో..